Hanefi Mezhebinin Nakil Ve Tedvini

Hanefi Mezhebinin Nakil Ve Tedvini

îmam Ebu Hanife, başlı başına bir kitap'telif etmemiştir. An¬cak ona birtakım küçük risaleler nisbet edilmektedir. el-Fikhu'I-Ekber, el-ÂIim ve'1-Müteallim, 132 H. yılında ölen talebesi Osman el-Betti'ye yazdığı risale ile Kaderiyye görüşlerini reddetmek için kaleme aldığı risale bunlar arasındadır. Bu risalelerin hepsi kelâm ilmine, öğüt ve nasîhata dairdir. îmam A'zam, fıkha dair bir eser yazmamıştır. Onun fıkhı görüşlerini, ictihad ve fetvalarını nakle¬den ve bir araya toplayan talebeleridir.
Ebu Hanîfe'nin fıkhmı ve ilmî çalışmalarını unutulmaktan kur¬taran kıymetli talebeleri arasında, bilhassa, iki isme Taslamaktayız. Bunlara, îslâmm fıkıh tarihinde, İmam A'zam'la Uzun zaman arkadaşlık ettikleri, ondan ayrılmadıkları ve hocalarının kurmuş olduğu fıkıh ekolünü yaşattıkları için «sâhibeyn» (iki arkadaş veya iki ta¬lebe) adı verilmektedir.
İşte bunlardan birincisi Yakub b. îbrahim el Ensârî (öl. 182 H.) olup «Ebu Yusuf» diye bilinir ki, oğlu Yusuf ile künyelenmiştir. îmam Ebu Yusuf, İmam Ebu Hanîfe öldükten sonra 32 yıl daha yaşamış¬tır. Ebu Yusuf'un yazmış olduğu ve Ebu Hanîfe'nin görüş ve riva¬yetlerini de içine alan önemli eserleri şunlardır:
1 — Kitab'ul-Âsâr: Bu eseri, Ebu Yusuf un oğlu Yusuf baba¬sından, o da Ebu Hanîfe'den rivayet etmiştir. Bu eserdeki senedler, Ebu Hanife'den sonra Uz. Peygamber'e, bir sahabîye veya Ebu Ha-nife'nin rivayetini benimsediği bir tabiîye dayanır. Aynı zamanda bu «serde o, Irak fakihlerinden bir çok tabiilerin fetvalarını topla¬mıştır. Bu eser, Ebu Hanîfe'nin istinbat metoduna bağlı olan bir fı¬kıh mecmuası duruumnda olup îmam Ebu Hanîfe'nin istinbat ve ic-tihad'daki mevkiini göstermektedir.
2 — İhtilâfu Ebî Hanîfe ve İbni Ebi Leylâ: Bu eserde Ebu Yu¬suf, 148 H. tarihinde ölen Kadı İbni Ebî Leylâ ile İmam Ebu Hanîfe arasındaki ihtilâfları toplamıştır. Burada, Ebu Hanîfe'nin görüşlerinin bir müdafaası yapılmaktadır. Ebu Yusuf'un bu eserini rivayet eden Muhammed b. el-Hasen eş-Seybâni'dir.
3 — er-Reddü Alâ Siyeri'l-Evzâî: Bu değerli eserde, savaş ha¬linde müslüm anlarla gayri müslimler arasındaki alâka ve münase¬betler ve cihadla ilgili hususlarda Evzaf ile diğerleri arasındaki ih¬tilâflar yeralmaktadır. Burada Ebu Yusuf, Iraklıların görüşünü desdeklemekte ve Evzaî'nin fikirlerini reddetmektedir.
4 — Kitab'ul-Harâc: Ebu Yusuf, bu ölmez eserinde islâm devle¬tinin maliyesi için değişmez ve sağlam bir nizam ortaya koymakta¬dır. Burada o, hocası Ebu Hanîfe'ye muhalefet ettiği meseleleri de ele alıp hem kendi görüşünü hem de hocasının görüş ve içtihadını büyük bir samîmiyyet, ciddiyyet ve ilim adamından beklenilen bir dürüstlükle anlatır. Burada ihtilaflı olduklarını anlatmadığı hususlarda onun hocasıyla fikir birliğine sahip olduğu düşünülebilir. [44]
İmam A'zam'ın mezheb ve görüşlerinin yayılmasını sağlayan ikinci talebesi, Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânîdir. O, 132 H. yılında doğmuş ve 189 H. yılında ölmüştür. İmam Muhammed, Ebu Hanîfe'nin derslerine kısa bir müddet devam edebilmiştir. Fakat, Ebu Hanîfe ile başladığı tahsilini Ebu Yusuf'tan tamamlamış olup İrak fıkhının hafızı sayılır. Bütün bölümlerini içine almak üzere fık¬hı tedvin eden ilk ilim adamı odur. Kendisine bu fıkhî çalışmaların¬da ikinci hocası Ebu Yusuf yardımcı olmuştur. İmam Muhammed'in fıkıh mecmuaları çoktur. Fakat, fıkıh'da gerçekten ilk kaynak vazi¬fesi gören eserleri şu altı kitabıdır:
1 — el-Asl (el-Mebsût)
2 — ez-Ziyâdât
3 — el-Câmi'us-Sağîr
4 — el-Câmi'ul-Kebir
5 — es-Siyer'us-Sagir
6 — es-Siyer'ul-Kebir
İmam Muhammed bu kitaplarının bir kısmını hocası Ebu Yu¬suf'la müzakere etmiş, bir kısmını da ona arzetnıiştir. «Kebir» diye vasıflandırdığı kitapları tek başına rivayet ettiği, «Sagîr »diye va¬sıflandırdığı kitapları da Ebu Yusuf'a arzettiği söylenmektedir.
Bu altı kitaba, îmam Muhammed'den açıkça rivayet edildiği için «Zâhir-i Rivaye» adı verilir. Bunlar Hanefi Mezhebinde kaynak va¬zifesini görür. Özel bir tercih sebebi bulunmadıkça bu kitaplardaki görüşler terkedilmez. îmam Muhammed'in aynı derecede iki kitabı daha vardır:
1 — Kitab'ur-Redd Ala Ehl'il-Medine
2 — Kitab'ul-Âsâr
Bunlardan ikincisi, Ebu Yusuf'un «Kitab'ul-Âsâr» ından çok şey nakleder. İmam Muhammed'in «Kitab'ur-Redd Âlâ Ehl'il-Medine» si¬ni İmam Şafiî rivayet etmiştir.
İmam Muhammed'e nisbet edilen başka eserler de vardır. Fakat bunlar güvenilir râvîlerce nakil ve rivayet edilmesi bakımından ön¬ceki kitaplarının derecesinde değildir. Bu kitaplar şunlardır:
1 — el-Keysâniyyât
2 — el-Hârûniyyât
3 — el-Cürcâniyyât
4 — er-Rakkıyyât
5 — Ziyâdet'Uz-Ziyâdât
Bu kitaplara «Gayri Zâhir-i Rivaye» denilir. Çünkü bunlar, İmam Muhammed'den açıkça rivayet edilmemiştir. [45]