İmam Malikin Eserleri

Eserleri

Bize İmam Mâlik'in çeşitli risaleleri intikal etmiştir. Talebeleri, onun her türlü fikirlerini rivayet etmişler ve bunları kitap haline getirmişlerdir. Abdullah b. Vehb (öl. 197 H.3) hocası İmam Mâlik'in derslerinde dinlemiş olduğu takrirlerini toplamış ve «el-Mücâselât» adı ile bir kitap meydana getirmiştir. Bu kitap, büyük bir cilt teşkil etmek? olup İmam Mâlik'in rivayet ettiği hadis, eser, terbiye ve âdâb-ı muaşeretle ilgili meseleleri içine almaktadır. Fakat, bunu ki¬tap haline getiren îbni Vehb'dir. İmam Mâlik'in kader hakkında da bir risalesi vardır. Bunu, talebesi îbni Vehb'e göndermiştir. Onu da rivayet eden İbni Vehb'dir. Bâzı kadılar için yazdığı kazâî hüküm¬lere dair bir risalesi daha vardır. Bunu da, kendisinden bâzı talebe¬leri rivayet etmiştir. Fetva hakkındaki risalesi de böyledir.
Bu kitapların İmam Mâlik'e nisbeti tartışma konusu edilmiştir. Fakat ona nisbetini kabul eden görüş tercihe lâyıktır. îmam Mâlik'e nisbetinde şüphe edilmeyen kitap «el-Muvatta» adlı [80]esridir. [81]

El-Muvatta' Adlı Eseri

İmam Mâlik tarafından yazılan bu kitap, konusunda tedvin edil¬miş ilk eserdir. Bu eserde hadîs rivayetleri toplanmıştır. Bundan ön¬ce müslümanlar, zihin ve hafızalarına güveniyorlardı. Öte yandan birçok râvîler, yazı yazmayı ve eser telifini bilmiyorlardı. İmam Mâ¬lik devrinde tedvin ve telif başlamıştı. Daha önce Ömer b. Abdilaziz, hadîslerin toplanmasını düşünmüş; fakat, onun bu isteği gerçekleşe¬memişti. Daha sonra Ebu Ca'fer el-Mansur, bütün halkı bir kanun üzerinde toplamak fikrini ortaya atmıştır. Onun istediği bu kanun Medine'deki fıkıh ve oradaki râvüerin rivayet ettiği hadisleri ihtiva edecekti. Bu hususta el-Mansur'a çeşitli teklifler yapılmıştı? Bu ara¬da Abdullah b. el-Mukaffa', sahâbüer hakkında yazdığı risalede bu konuya halîfenin dikkatini çekmiş ve bütün kazâî hükümlerin tek esasa bağlanmasını ve bu konuda hiçbir memleketin diğerinden fark¬lı olmamasını el-Mansur'a arzetraişti.
Elbette, el-Muvatta'm tedvinini gerektiren çeşitli sebepler var¬dır. İmam Mâlik, bu eseri Ebu Ga'fer el-Mansur devrinde (onun tek¬lifi üzerine) yazmaya başlamış, fakat el-Mansur'un sağlığında bunu tamamlayamamıştır. Ancak el-Mehdî devrinde tamamlayabilmiştir. Fakat onun bu eseri, bütün memlekete şâmil bir kanun olmamıştır. Çünkü İmam Mülik, buna müsaade etmemiştir. Harun er-Reşîd, bu eseri kanun olarak kabul etmek ve bir nüshasını bütün halka öğret¬mek için Ka'be'ye asmak teşebbüsünde bulunmuştur. Lâkin îmam Mâlik, buna da razı olmamış, insanlara kazâî hükümlerinde kolay¬lık sağlamak için bundan sarfınazar etmiştir.
el-Muvatta', bir hadîs ve fıkıh kitabıdır. Hadisler, îmam Mâlik'in içtihad ettiği fıkhı mevzuların içerisinde zikredilir. Sonra Medî-nelilerin icmâ' üzere olan amelleri, bundan sonra da İmam Mâlik'in karşılaştığı tabiîlerin re'yleri ve kendisinin yetişemediği sahâbilerle Said b. el-Müseyyib gibi tabiîlerin re'yleri anlatılır. Medine'de¬ki meşhur re'yler ve îmam Mâlik'in hadîs, sahâbilerin fetva ve hü¬kümleri ve bâzı tabiîlerin re'y ve fetvalarına dayanarak ileri sürdü¬ğü ictihadlar bu kitapta yer almaktadır. Bunun içindir ki İmam Mâ¬lik'in fıkhî re'yi, tahric edilmiş ve öncekilere uyan bir re'ydir. Yeni ve icat edilmiş bir şey değildir. îmam Mâlik der ki: «Kitaptakilerin çoğu re'ydir. Andolsun ki aslında onlar re'y değildir. Ancak, bir çok ilim ve fazilet sahiplerinden ve kendilerinden ilim tahsil ettiğim bü¬yük İmamlardan işitilmiştir. Bu İmamlar, Allah'dan korkan kimse¬ler idi. Bunları, o İmamlara nisbet etmekten çekindiğim için «re'ydir» dedim. Onların re'yleri, yetiştikleri sahâbîlerin re'yleri gibidir. Ben de onları bu re'ylere bağlı buldum. İşte bu, asırdan aşıra zamanı¬mıza kadar intikal eden bir mirastır. Yani bu, öngeki İmamların teş¬kil ettiği bir topluluğun re'yidir.»
İşte el-Muvatta', hem sünneti, hem de İmam Mâlik'in sün¬net üzere bina ettiği şeyleri ihtiva etmektedir.
el-Muvatta'daki hadîslerin miktarı râvîlerine göre değişmekte¬dir. Çünkü el Muvatta'ı rivayet eden râvîler değişik olduğu için za¬man zaman yapılan rivayetler de daima değişik şekilde tesbit edil¬miştir. el-Muvatta'm en meşhur iki rivayeti vardır:
1 — Biri Yahya b. el-Leysi el-Endelüsî (öl. 234 H.)nin rivayeti,
2 — Öteki de îmam Ebu Hanife'nin talebesi Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî (öl. 189 H.)nin [82]rivayetidir. [83]
[80] İmam Mâlik'ten rivayet edilen fetvaları içine alan «el-Müdevvene» adlı bir eser vardır. Bunu, talebesi Abdurrahman b. el-Kâsım (Öl. 191 H.)'dan Esed b. el-Furat vasıtasıyla Abdusselâm Sahmm rivayet etmiştir. Bu eser, Mâliki Mezhebinin ana kitabını teşkil eder. (Bak Muhammed Ebu Zehra, el-İmam Mâlik, Kahire 1952, s. 246.)
Süyûtî, «Tezyin el-Memâlik»'inde Kadı Iyaz'ın «Tertîb el-Medarik» adlı eserinden naklen imara Mâlik'in birçok risalelerini zikreder; bu arada yıl¬dızlar (Nücûm)'a dair bir kitabı ile Harun er-Resid'e yazdığı bir risa¬lesi üzerinde durur. Harun er-Reşîd'e yazdığı bu risale, Mısır'da basıl¬mış olup öğüt ve âdâb-ı muaşeret konularım ihtiva etmekte ve vaizle¬rin elinden düşmemektedir. (Bak, M. E. Zehra, el-İmam Mâlik, Kahire 1952, s. 201.) Çeviren.
[81] İslam’da Fıkhi Mezhepler Tarihi, Prof. Muhammed Ebu Zehra, Hisar Yayınevi: 2/301.
[82] el-Muvatta', iki cilt halinde Mısır'da 1348 yılında ve müteakip yıllarda müteaddit defalar basılmıştır. Çeviren.
[83] İslam’da Fıkhi Mezhepler Tarihi, Prof. Muhammed Ebu Zehra, Hisar Yayınevi: 2/301-302.